Βερολίνο

(Βerlin). Πόλη (3.392.900 κάτ. το 1999) της βορειοανατολικής Γερμανίας, πρωτεύουσα της Γερμανικής Ομοσπονδίας (από το 1871 έως το 1945, και ξανά από το 1990, μετά την ένωση των δύο Γερμανιών και των αντίστοιχων τμημάτων του Β., Ανατολικού και Δυτικού) και του ομώνυμου κρατιδίου, που ταυτίζεται με τα όρια της πόλης (889 τ. χλμ.). Ιστορία. Το Β. είναι χτισμένο στο κέντρο της εκτεταμένης γερμανικής πεδιάδας, κοντά στη συμβολή των ποταμών Σπρέε και Χάβελ. Αρχικός πυρήνας της πόλης ήταν οι δύο οικισμοί, του Κελν (Kölln), πάνω σε μια νησίδα του Σπρέε, και τουB., που ήταν χτισμένο στη δεξιά όχθη του ποταμού. Τον 15o αι. το B., που ήδη έβλεπε την εμπορική του σημασία να εδραιώνεται, προσχώρησε στη Χανσεατική Ένωση και ορίστηκε έδρα των εκλεκτόρων του Βρανδεμβούργου. Συνδέθηκε έτσι με τους Χοεντσόλερν και ακολούθησε την άνοδό τους. Τον 17o αι. ο Φρειδερίκος Γουλιέλμος ένωσε τους δύο οικισμούς, περικλείοντάς τους μέσα στα ίδια τείχη. Το 1701 η πόλη έγινε πρωτεύουσα του βασιλείου της Πρωσίας. Στην περίοδο αυτή το Β. έγινε μεγάλο ποτάμιο λιμάνι, που επικοινωνούσε εύκολα με τη Βόρεια θάλασσα. Στους δύο πρώτους οικοδομικούς πυρήνες προστέθηκαν πολυάριθμοι άλλοι, αλλά μόνο τον 19ο αι., με την ανάπτυξη της βιομηχανίας (ηλεκτροτεχνία, χημική, μηχανήματα ακριβείας κλπ.), η πόλη αναδείχτηκε σε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα της Ευρώπης. Η μεγάλη αυτή ανάπτυξη είχε αντίκτυπο σε όλους τους τομείς: κέντρο της επανάστασης του 1848, το Β. έγινε το 1871 πρωτεύουσα της ενωμένης Γερμανικής αυτοκρατορίας και είδε τον πληθυσμό του να αυξάνει, από 200.000 στις αρχές του 19ου αι. σχεδόν στα 3.000.000 στο τέλος του. To 1920, με την απορρόφηση νέων συνοικιών που πλήθαιναν διαρκώς, δημιουργήθηκε το Μείζον B., βάση της οικονομικής, πολιτικής και πολιτιστικής ζωής ολόκληρης της Γερμανίας, με πληθυσμό σχεδόν 4 εκατ. ανθρώπων. Πρωτεύουσα της βραχύβιας Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και επίκεντρο της δράσης των σοσιαλιστών και των σπαρτακιστών κομουνιστών, τη δεκαετία του 1920 γνώρισε σοβαρή οικονομική κρίση. Μετά την επικράτηση του Τρίτου Ράιχ, ο Χίτλερ θέλησε να οικοδομήσει στο Β. την πόλη των ονείρων του και έτσι η πόλη γνώρισε νέα άνθηση, φιλοξενώντας τους Ολυμπιακούς αγώνες του 1936 και αριθμώντας πλέον 4,5 εκατ. κατ. Στη διάρκεια του B’ Παγκοσμίου πολέμου το Β. έγινε πεδίο σφοδρών οδομαχιών στην τελική φάση των συγκρούσεων μεταξύ σοβιετικών και γερμανικών στρατευμάτων που κατέληξαν στη νίκη των πρώτων και στην κατάρρευση του ναζισμού (22 Απριλίου – 2 Μαΐου 1945). Οι βομβαρδισμοί που προηγήθηκαν και επακολούθησαν, κατέστρεψαν περισσότερο από το 50% της πόλης (περ. 50.000 κτίρια). Ο πληθυσμός της μειώθηκε σε 2.800.000. Μετά την οριστική ήττα των Γερμανών στον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, η συνθηκολόγηση των οποίων υπεγράφη στις 8 Μαΐου 1945 στο Β., η πόλη χωρίστηκε σε τέσσερις ζώνες (σοβιετική, αμερικανική, γαλλική και αγγλική) υπό κοινή διοίκηση, ακολουθώντας τη διχοτόμηση ολόκληρης της Γερμανίας σε Ανατολική (Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας) και Δυτική (Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας). Σκοπός των νικητών Συμμάχων ήταν να αποτρέψουν τη δημιουργία ενός ενωμένου μεγάλου Β., που θα μπορούσε να αποτελέσει ξανά στο μέλλον πρωτεύουσα ενός ενωμένου και επικίνδυνου γι’ αυτούς γερμανικού κράτους. Δεν άργησαν όμως να ανακύψουν ασυμφωνίες μεταξύ τους. Το 1948 οι Σοβιετικοί αποχώρησαν από την κοινή διοίκηση και ανέλαβαν τον πλήρη έλεγχο του Ανατολικού Β. (404 τ. χλμ.) που έγινε πρωτεύουσα της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Οι δυτικοί σύμμαχοι αντέδρασαν και προχώρησαν στην ενοποίηση των τριών ζωνών επιρροής τους και στη δημιουργία του ενιαίου Δυτικού Β. (479 τ. χλμ.), αν και ανακήρυξαν πρωτεύουσα της Ομοσπονδιακής Γερμανίας τη Βόνη. Οι Σοβιετικοί απάντησαν το 1948 με αποκλεισμό του δυτικού τομέα της πόλης, και τότε οι Αμερικανοί πραγματοποίησαν τον περίφημο ανεφοδιασμό από αέρος, που οδήγησε σε κλιμάκωση της αντίθεσης και αποτέλεσε έκτοτε μόνιμο σημείο τριβής της ψυχροπολεμικής περιόδου. Τον Μάιο του 1949 οι Σοβιετικοί διέκοψαν τον αποκλεισμό του Δυτικού Β. και οι Αμερικανοί σταμάτησαν τον εφοδιασμό λίγους μήνες αργότερα. Οι τριβές όμως δεν σταμάτησαν, καθώς οι Σοβιετικοί επέμεναν στην απόσυρση των αμερικανικών δυνάμεων από τον δυτικό τομέα της πόλης, που αποτελούσε θύλακα (επίσημα κρατίδιο και ανεπίσημα ντε φάκτο πρωτεύουσα της Δυτικής Γερμανίας) στο έδαφος της Ανατολικής Γερμανίας. Τo 1961, για να παρεμποδιστεί η φυγή Ανατολικογερμανών προς το Δυτικό Β., ορθώθηκε ένα τεράστιο τείχος στα όρια των δύο τομέων (γνωστό ως Τείχος του Β.). Την περίοδο της διχοτόμησης, ο δυτικός τομέας ανοικοδομήθηκε στο μεγαλύτερο τμήμα του στη βάση της προηγούμενης πολεοδομικής του κατασκευής, ενώ ενισχύθηκε από γενναίες χρηματοδοτήσεις των δυτικών κρατών. Αντίθετα, ο ανατολικός τομέας ανοικοδομήθηκε κατά μεγάλο μέρος σύμφωνα με νέο σχέδιο. Τη δεκαετία του 1980, το Δυτικό Β. άρχισε να αποκτά ξανά την παλιά του αίγλη και εξελίχθηκε σε κορυφαίο πολιτιστικό κέντρο της Ευρώπης. Στις 9 Νοεμβρίου 1989, η κυβέρνηση της πρώην Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας ψήφισε την άρση των περιορισμών επικοινωνίας με την Ομοσπονδιακή Γερμανία και χιλιάδες διαδηλωτές, μαζί με στρατιώτες, γκρέμισαν με τα χέρια τους το Τείχος. Μετά την ενοποίηση των δύο κρατών της Γερμανίας, στις 3 Οκτωβρίου 1990, το Β. έγινε ξανά πρωτεύουσα της Γερμανίας. Αρχικά, ορισμένες δυτικές κυβερνήσεις εξέφρασαν αντιρρήσεις, αλλά τελικά υιοθετήθηκε μια συμβιβαστική λύση, ανακήρυξης του Β. σε πρωτεύουσα του κράτους, με σταδιακή μεταφορά των διοικητικών υπηρεσιών του κράτους, από την προηγούμενη πρωτεύουσα Βόνη στη νέα, σε ένα διάστημα 12 ετών από το 1991 (ως δοκιμαστική περίοδος). Πράγματι, το νέο επιβλητικό κτίριο της καγκελαρίας, που στεγάζει τη γερμανική βουλή, αποπερατώθηκε το 2001. Τη δεκαετία του 1990, το Β. γνώρισε ξανά περίοδο άνθησης. Μετά την αρχική περίοδο της ενοποίησης, που συνοδεύτηκε από κύματα εισροής Ανατολικογερμανών (χαρακτηριστικά έχουν μείνει τα δωρεάν κουπόνια ανταλλαγής σε κατοίκους του Ανατολικού Β., για ένα χάμπουργκερ και ένα αναψυκτικό, από μεγάλη αλυσίδα φαστ-φουντ) αλλά και οικονομικών μεταναστών από όλες τις χώρες του πρώην ανατολικού συνασπισμού, η πόλη βρήκε τους ρυθμούς της. Κάποια αρχικά κρούσματα ξενοφοβίας έδωσαν τη θέση τους σε μια πολιτιστική άνθηση. Το Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Β., που γιόρτασε με μεγαλοπρέπεια τα 50 χρόνια του το 2000, τα μουσεία, οι σχολές και τα πανεπιστήμια έγιναν πανευρωπαϊκός πόλος έλξης. Από τα αξιοθέατα της πόλης ξεχωρίζουν το σύγχρονο Συνεδριακό Μέγαρο, ο Πύργος του Σαρλότενμπουργκ (κομψό οικοδόμημα ρυθμού μπαρόκ του 17ου αι. που στεγάζει την Εθνική Πινακοθήκη και το Μουσείο Διακοσμητικών Τεχνών), το Συναυλιακό Μέγαρο, το ανακαινισμένο κτίριο της γερμανικής βουλής (Ράιχσταγκ), ο Ζωολογικός Κήπος του Β., η Στήλη της Νίκης, η περίφημη Πύλη του Βρανδεμβούργου, κατασκευασμένη από τον Λάνγκχανς σε απομίμηση του Παρθενώνα, η Κρατική Όπερα και το Δημαρχιακό Μέγαρο, το Αρχαιολογικό Μουσείο, με πολλές αιγυπτιακές και πτολεμαϊκές αρχαιότητες, η Νέα Εθνική Πινακοθήκη, το Μουσείο της Περγάμου, στο οποίο βρίσκονται συγκεντρωμένα πολλά γλυπτά της Περγάμου, το μουσείο Ντάλεμ, που περιλαμβάνει πλούσια πινακοθήκη με εθνογραφικές και αρχαιολογικές συλλογές, αιγυπτιακές, καθώς και το Εβραϊκό Μουσείο που εγκαινιάστηκε το 2001 με ιδιαίτερη επισημότητα. Το Β. έχει επίσης ονομαστά πανεπιστήμια, μεταξύ των οποίων το πανεπιστήμιο Χούμπολντ και το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Β. Εξάλλου, η προσπάθεια για ανάδειξη της πόλης σε πανευρωπαϊκό εναλλακτικό νεανικό κέντρο αποδεικνύεται από την ετήσια διοργάνωση του Φεστιβάλ της Αγάπης, που συγκεντρώνει κάθε καλοκαίρι εκατομμύρια νέους, φίλους της χορευτικής μουσικής. Αποκλεισμός του Β. Έτσι ονομάστηκε ο αποκλεισμός από ξηράς που επέβαλαν οι Σοβιετικοί την περίοδο 1948-49 στον δυτικό τομέα του Β., ως απάντηση στην υιοθέτηση του νέου γερμανικού μάρκου (της Δυτικής Γερμανίας) ως επίσημου νομίσματος από το κρατίδιο του Δυτικού Β. και σε μια προσπάθεια να αναγκάσουν τους Δυτικούς σε συνολική αποχώρηση από το Β. Στον αποκλεισμό αυτό, δεδομένου ότι το Δυτικό Β. βρισκόταν μέσα στο έδαφος της Ανατολικής Γερμανίας, οι Άγγλοι και οι Αμερικανοί απάντησαν με συντονισμένη δράση μεταφοράς προμηθειών στα 2 εκατ. κατοίκων του Δυτικού Β. με αεροπλάνα. Στο διάστημα μεταξύ 26ης Ιουνίου 1948, που άρχισε ο αποκλεισμός, και 12ης Μαΐου 1949 που σταμάτησε, η αερογέφυρα που έστησαν πραγματοποίησε ένα σύνολο περίπου 300.000 πτήσεων, που μετέφεραν πάνω από 2 εκατ. τόνους προμηθειών (κυρίως τρόφιμα και καύσιμα). Ο αποκλεισμός του Β. ήταν η απαρχή μιας σειράς συνεχών τριβών μεταξύ Αμερικανών και Σοβιετικών, στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, που είχαν ως αφορμή το καθεστώς του Β. και οδήγησαν, μεταξύ άλλων, στο Τείχος του Β. Διάσκεψη του Β. Διάσκεψη που συγκλήθηκε στο Β. μεταξύ 1884 και 1885, με τη συμμετοχή ευρωπαϊκών ηγεμονιών, των ΗΠΑ και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, υπό την προεδρία του Γερμανού καγκελάριου Βίσμαρκ. Σκοπός της διάσκεψης ήταν ο καθορισμός της εδαφικής επικυριαρχίας στη δυτική Αφρική. Τα αποτελέσματα ήταν η αναγνώριση της επικυριαρχίας της Μεγάλης Βρετανίας στη νότια Νιγηρία και του Βελγίου στο Κονγκό, τα οποία άφησαν δυσαρεστημένους τους Γάλλους και τους Πορτογάλους και τις αντίστοιχες αξιώσεις τους στο Κονγκό. Μετά από αυτό, οι αποφάσεις της Διάσκεψης του Β. δεν έμελλε να διαρκέσουν επί μακρόν. Συνέδριο του Β Συνέδριο που έγινε μεταξύ Ιουνίου και Ιουλίου του 1878, με τη συμμετοχή της Ιταλίας, της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Αυστροουγγαρίας, της Ρωσίας και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, υπό την προεδρία του Γερμανού καγκελάριου Βίσμαρκ. Σκοπός του συνεδρίου ήταν η αναθεώρηση της συνθήκης του Αγίου Στεφάνου, που είχαν επιβάλει οι Ρώσοι στους Τούρκους μετά τη μεγάλη τους νίκη, και η αναδιανομή εδαφών στη Βαλκανική χερσόνησο. Τα σπουδαιότερα αποτελέσματα του συνεδρίου υπήρξαν: η ίδρυση μικρής αυτόνομης Βουλγαρίας με την επικυριαρχία του σουλτάνου, η αυτονόμηση της Ανατολικής Ρωμυλίας που θα αποτελούσε ξεχωριστή επαρχία με χριστιανό διοικητή, η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Σερβίας, του Μαυροβουνίου και της Ρουμανίας και η στρατιωτική κατάληψη και ανάληψη της διοίκησης της Βοσνίας και της Ερζεγοβίνης από την Αυστρία. Οι αποφάσεις του συνεδρίου αποτέλεσαν διπλωματική ήττα της Ρωσίας, που έχασε τους καρπούς των στρατιωτικών της νικών σε βάρος της Τουρκίας, ενώ δυσαρεστημένοι ήταν και οι Τούρκοι, που έχαναν σχεδόν όλα τα ευρωπαϊκά εδάφη τους, αλλά και οι λαοί της Βαλκανικής, για διαφορετικούς λόγους ο καθένας. Σε ό,τι αφορά το ελληνικό ενδιαφέρον, επαναπροσδιορίστηκαν τα ελληνοτουρκικά σύνορα, αποδόθηκε η Κύπρος στη Μεγάλη Βρετανία και αποφασίστηκε η παραχώρηση αυτοδιοίκησης, με σύνταγμα και αυτονομία, στην Κρήτη. Τελικά, αρκετές αποφάσεις του Συνεδρίου του Β. αποδείχτηκε ότι δεν ήταν βιώσιμες. Τείχος του Β. Μετά τη διχοτόμηση του Β., πολλοί κάτοικοι του ανατολικού τομέα μετανάστευσαν στον δυτικό. Σε μια προσπάθεια να ελέγξουν και να σταματήσουν αυτή τη διαρροή πληθυσμού, οι Ανατολικογερμανοί ύψωσαν ξαφνικά, τη νύχτα της 13ης Αυγούστου 1961, ένα τείχος πάνω στα όρια των δύο τομέων, ύψους 4 μ. και συνολικού μήκους 47 χλμ., το οποίο χώριζε οριστικά τους δύο τομείς και δεν επέτρεπε πλέον την ελεύθερη μετακίνηση των πολιτών. Η ανακοίνωση της κυβέρνησης της Ανατολικής Γερμανίας που ακολούθησε την αιφνιδιαστική ανέγερση του τείχους, ανέφερε ότι αυτό έγινε για να παρεμποδιστεί τυχόν προέλαση των φασιστικών δυνάμεων στον ανατολικό τομέα. Όμως, οι κάτοικοι του Ανατολικού Β. έβλεπαν πλέον χαντάκια, ηλεκτροφόρα σύρματα και πάνοπλους στρατιώτες να τους εμποδίζουν να έρθουν σε επαφή με τους άλλοτε γείτονές τους (σε ορισμένες περιπτώσεις, κυριολεκτικά γείτονες, αφού κόπηκαν στη μέση συνοικίες και χωρίστηκαν οικογένειες). Μέχρι το 1989 που κατέρρευσε, στο Τείχος του Αίσχους (όπως ονομάστηκε) έχασαν τη ζωή τους περίπου 70 άτομα, που προσπάθησαν να διαφύγουν από το Ανατολικό Β. προς το Δυτικό. Άλλοι, πιο τυχεροί, τα κατάφεραν, όπως οι καλλιτέχνες Κλάους Νόμι και Νίνα Χάγκεν. Στην ιστορία πλέον έχουν μείνει τα δύο σημεία ελέγχου της μετακίνησης των πληθυσμών, ένα από τα οποία είχε την κωδική ονομασία Τσάρλι (Checkpoint Charlie). Έχουν μείνει χαραγμένες στη μνήμη όλων των ανθρώπων του πλανήτη οι σκηνές μετά την 9η Νοεμβρίου 1989, όταν δυτικοί και ανατολικοί Βερολινέζοι γκρέμιζαν ακόμα και με τα χέρια τους τα υπολείμματα του τείχους. Η Πύλη του Βρανδεμβούργου, νεοκλασικό έργο του αρχιτέκτονα Λάνγκχανς (1788), που βρισκόταν ακριβώς στα όρια μεταξύ Ανατολικού και Δυτικού Βερολίνου, πριν από την ενοποίηση της πόλης και της χώρας. Το Συνέδριο του Βερολίνου (1878)· μια συνεδρίαση των αντιπροσώπων σε εικόνα της εποχής. Για περίπου 30 χρόνια το «Τείχος του Αίσχους», όπως ονομάστηκε, χώριζε το Βερολίνο και τη Γερμανία στα δύο. Τον Νοέμβριο του 1989, χιλιάδες διαδηλωτές και στρατιώτες το γκρέμισαν Στις 9 Νοεμβρίου του 1989 οι Βερολινέζοι γκρέμισαν οριστικά τα υπολείμμα τα τείχους που τους χώριζε για 30 περίπου χρόνια. Μια ιστορική αλλά συγχρόνως ιστορικά αμφισβητούμενη φωτογραφία: η σοβιετική σημαία υψώνεται στο Ράιχσταγκ του Βερολίνου. Η φωτογραφία αυτή θεωρήθηκε αργότερα καλλιτεχνικό κολάζ, και μάλιστα άριστης έμπνευσης, σε μια εποχή που το Βερολίνο ήταν χωρισμένο σε δύο τομείς, τον ανατολικό και τον δυτικό. Το εσωτερικό του Ωδείου της Φιλαρμονικής του Βερολίνου, που αποπερατώθηκε το 1963. Το Συνεδριακό Μέγαρο, ένα από τα πολλά κτίρια μοντέρνας αρχιτεκτονικής του Βερολίνου.